Ойинаи руйдод
Ҳодисаҳои пурсару садои Андичон тайи рузҳои охир дар садри ахбори расонаҳои минтақа ва доираҳои коршиносй қарор доштанд. Хусусияти ин ҳодисаҳо он буд, ки барои аввалин бор дар Осиёи Марказй ҳамлаи "маргталабона " сурат гирифт, ки тайи он фарди ҳамлавар худ ва як милисаро ба коми марг супурд ва теъдодеро низ захмй кард.
Дар бораи тарзи вуқуи ҳодисаҳои Андичон , омилони ин ҳодисаҳо, ҳадафҳо ва ангезаҳои онон, ҳамчунин шумори қурбониён хабарҳои ба ҳам зид ба табъ расиданд. Бино ба гузоришҳои аввалия шаби 25 ба 26 май дар истгоҳи бозрасии "Хонобод" дар марзи миёни вилояти Андичони Узбакистон бо вилояти Чалолободи Қирғизистон таркиш ба вуқуъ пайваст. Додситони кулли Узбакистон эълом кард, ки ифротгароён қасд доштанд идораи милисаи маҳаллиро ишғол намоянд.Фарзияе матраҳ шуд, ки шумори афроди мусаллаҳ 5 то 20 нафар буд.
Аз суи дигар гуруҳе бо номи "Мовароуннаҳр", ки худро чузъе аз Чиҳоди исломй муаррифй кард, масъулияти ҳодисаҳои Андичонро бар уҳда гирифт ва эълом кард, ки афроди ин гуруҳ баъди анчоми бомуваффақияти амалиёт, сиҳату солим ба қароргоҳҳои худ бозгаштанд.
Қудратнамойии сохторҳои амниятии узбак
Тибқи маъмул неруҳои амниятй ва интизомй ба таври шитобзада вориди амал шуданд ва бо тақвияти неруҳои милиса, бастани марзҳо бо ҳамсоягон, ташдиди назорат бар рафту омадҳо, сафоройии танку зиреҳпушҳо дар хиёбонҳо, маҳдуд намудани замони шабгардй ... давлати Тошканд иқдом ба қудратнамойи кард. Дар идомаи ин тадбирҳо эълом шуд, ки авзоъ дар маҳалли ҳодиса ба ҳолати оддй бозгашта, мақомоти ҳокимияти давлатй авзоро ба таври комил таҳти назорат доранд. Тағйироте дар барномаҳои мақомоти олирутбаи Тошканд рух надод ва Ислом Каримов дар чорчуби як сафари расмй, роҳии Бразилия шуд.
Зуҳури гуруҳи ношинохтаи "Мовароуннаҳр"
Нуктаи чолиби таваччуҳ дар раванди ҳодисаҳои Андичон зуҳури як гуруҳи исломии ношинохта бо номи "Мовароуннаҳр" буд. Ин гуруҳ худро чузъи Чиҳоди исломй муаррифй кард ва масъулияти ҳодисаҳоро пазируфт. Чунин ценария дар руйдодҳои ба ин монанд дар Осиёи Мраказй, аз чумла дар водии Фарғона ба мушоҳида расидааст. Аз чумлаи чунин мавридҳо, зуҳури гуруҳи "Байъат" дар шимоли Точикистон дар солҳои 90 асри гузашта буд. Бино ба гуфтаи Муҳаммадсаид Чурақулов, раиси дафтари мубориза бо чиноятҳои созмонёфтаи вазорати корҳои дохилаи Точикистон, ки 20 апрели соли 2005 дар як нишасти хабарй сухан мегуфт, гуруҳи "Байъат" соли 1991 дар Исфара таъсис шуд ва аз соли 1996 ба таври васеъ фаъолиятҳои худро оғоз кард. Дар Точикистон бархе аз доираҳои коршиносй кори дасти сохторҳои амиаятй будани зуҳури гуруҳи "Байъат" - ро матраҳ намуданд.
Оё ҳодисаҳои Андичон кори дасти СНБ буд?
Гуфтаҳои боло ва баъзе вокунишҳои мақомоти Узбакистон ақидаи коршиносонро дар бораи даст доштани сохторҳои амниятии Узбакистон дар ҳодисаҳои Андичон, бештар тақвият мекунад.Шеваи рафтори хадамоти амниятй дар бисёре аз кишварҳои чаҳон нишон медиҳад, ки дар бисёр ҳолатҳо давлатҳо барои расидан ба ҳадафҳои худ дунболи баҳонатарошй мегарданд ва барои ҳақ баровардани амалкарди худ саҳнасозй мекунанд. Матраҳтарин чунин саҳнасозй дар асри имруз ҳодисаҳои 11 сентябри соли 2001 дар Ню Йорк буд, ки дар мавриди он матлабҳои фаровоне ба нашр расидааст. Ин ҳодиса лашкаркашии Амрико ба дунёи исломро оғоз бахшид.Ишғоли Ироқ ва Афғонистон пайомадҳои кунунии ин лашкаркашй мебошанд.
Ғарб ва ҳамла ба кишварҳои исломй
Дар дунёи имруз раванди таҳаввулот баёнгар аз ин воқеият аст, ки қудратҳои чаҳонй, ба вижа ғарбй бо ҳадафҳои муштарак, аммо руйкардҳои мухталиф сафарбар шудаанд то манбаъҳо ва сарватҳои малакатҳои мусалмонро тасарруф кунанд ва бо ҳар роҳи мумкин аз рушд ва пешрафти ин кишварҳо, ҳамчунин густариши ислом пешгирй намоянд. агар чунин нест, чаро барои "нобудии силоҳҳои атомй"(собит шуд, ки чунин силоҳҳое аслан вучуд надоштаанд). Ироқ мавриди ҳамла қарор мегирад, аммо Кореяи Шимолй дар сояи ҳушдорҳои инфиъолй барномаҳои атомии худро пайгирй мекунад? Ба ин пурсиш кореягиҳо худ дар ибтидои ба истилоҳ "муборизаи байналмилалй бо терроризм" посух дода буданд:чун Корея манбаъҳои нафту газ надорад, мавриди ҳеч ҳамлае қарор намегирад.
Биҳишт барои Ғарб, дузах барои Шарқ
Имруз дар ҳоле ки чаҳони Ғарб бо аз миён бардоштани марзҳо ва ташкили пули воҳид, барои худ зиндагии матлуберо ба вучуд овардааст, аммо бо таҳмили мушкилот ва масъалаҳои мухталиф кишварҳои мавриди назари худ дар Шарқ, ба вижа дар чаҳони исломро дар ноамнй ва вобастагй ба қудратҳои ғарбй нигоҳ доштааст. Натичаи ҳамин сиёсат аст,ки имруз аксари ноамнй ва даргириҳо дар кишварҳои исломй иттифоқ меафтад.Дар ин миён кишварҳое, ки аз манбаъҳои энержй ва дигар сарватҳои табии бархурдоранд, бештар аз бақия дар маърази осебҳо ва таҳочумоти қудратҳои мухталиф қарор доранд. Нигоҳ доштани маркази ноамниҳо дар Афғонистон, аз чумла дар ростои дар чорчуби сиёсатҳо ва ҳадафҳои Ғарб қарор додани кишварҳои минтақа, ки аксар дорои манбаъҳои саршори энержй мебошанд, сурат мегирад.
Ноамнй дар минтақа - ҳосили рақобати қудратҳо
Ҳарчанд шумори зиёде аз коршиносон ва таҳлилгарон ҳодисаҳои ахири Андичонро саҳнасозии сохторҳои амниятии узбак барои баҳонаи саркуби мухолифони исломгарои давлати Тошканд таъбир карданд, аммо гуфта мешавад як сари ин нах ҳамчунон дар дасти хадамоти махсуси кишварҳои ғарбй аст ва дар мавридҳои зарурй афроди вобаста ба худро вориди амал мекунанд. Аз ин чо ин эҳтимол қувват мегирад, ки ҳалқаи занчири руйдодҳои Тавилдараи Точикистон ва Андичони Узбакистон аз тариқи каналҳои махсусе ба як ё якчанд марказ пайваст мешавад. Дар чунин мавридҳо афроде, ки барои ичрои амалиёт сафарбар мешаванд, аз коргардонҳои аслй ҳеч иттилое надоранд.Пахши баёнияҳо ва пазируфтани масъулияти амалиёт, аз дигар бахшҳои сенарияи мазкур аст,ки то кунун дар нуқоти мухталифи чаҳон иттифоқ афтодааст. Далелҳо баёнгар аз онанд, ки ин сенария маъмулан дар он қисмат аз кишварҳо истифода мешавад, ки фаъолиятҳои исломй бештар густариш ёфтаанд. Аз ин ру яке аз ҳадафи ба саҳна овардани гуруҳҳои ношинохта, эчоди шикоф дар сафҳои исломхоҳон аст. Шиносойии фаъолон ва барномаҳои созмонҳои мазҳабй аз дигар ҳадафи муаррифии гуруҳҳои ношинохта тавассути хадамоти вижаи кишварҳо унвон мешавад.
Ҳамлаи маргталабонаи Андичон оғози кор аст?
Албатта дар ин миён вучуди гуруҳҳои тундрави исломй дар минтақа ва талоши онон дар вокуниш ба таъқибот аз суи давлатҳоро набояд нодида гирифт.Ба вижа он ки акнун афроди ин гуруҳҳо дар Покистон ва кишварҳои арабй омузиш мебианад ва ба истилоҳ мавриди "шустушуи мағзй" қарор мегранд. Сахтгириҳои давлатҳо дар нисбати ҳаракатҳои исломй, озору шиканчаи боздоштшудагони ин гуруҳҳо ва таҳқири онҳо аз тарафи маъмурони интизомй низ ин гуруҳҳоро ночор ба андешидани чораҳои ниҳойи, ки даст ба ҳамлаҳои худкушй задан аз чумлаи онҳост, кардааст. Ба бовари соҳибназарон ҳамлаи маргталабона дар Андичон охирин ҳамлаи матргталабона дар Осиёи Марказй нахоҳад буд.
Бидуни шаку шубҳа аз чунин шароите хадамоти вижаи кишварҳои фурсатталаб ниҳояти истифодаро ба амал хоҳанд овард.
Манбаъҳои энержй - сабаби нооромиҳо дар Осиёи Марказй
Ба назар чунин мерасад, Осиёи Марказй дар оянда низ шоҳиди чунин нооромиҳо хоҳад буд, зеро дар пайи буҳрони энержй миёни Русия ва Аврупо, кишварҳои аврупойи иқдом барои раҳойи аз вобастагии энержй аз Русия кардаанд ва дар роҳи дастёбй ба ин ҳадаф чашми умед ба манбаъҳои энержии ин минтақа духтаанд. Таҳаррукоти тоза барои такмили тарҳи Набукко аз ҳамин зовия қобили арзёбй аст. Акнун кишвархои аврупойи барои қабулондани тарҳҳои худ дар мавриди энержй, талош мекунанд бо истифода аз абзорхои гуногун дар давлатҳои минтаҳа нуфуз кунанд. Ин иқдом кишварҳои минтақаро дар маърази хатарҳои бештаре ки ҳосили ҳамон рақобати қудратҳост, қарор хоҳад дод.
Амният - нуқтаи заъфи ҳокимони Осиёи Марказй
Кишварҳои аврупойи дарк кардаанд, ки сарони Осиёи Марказй аз ноҳияи амният бештар осебпазиранд ва ҳамаи ҳокимони ин минтақа андешаи меросй кардани қудратро дар сар мепарваранд. Аз ин ру бо истифода аз гуруҳҳои ифротии таҳти нуфузи хеш, талош хоҳанд кард набзи таҳаввулоти минтақаро дар ихтиёр дошта бошанд. Тачриба нишон додааст, ки эчоди нооромй осонтарин роҳи дар чархаи сиёсатҳои худ қарор додани ҳокимони худкома мебошад. Ин намунаи дигаре аз рақобати қудратҳо аст, ки ҳамакнун дар Осиёи Марказй вориди марҳалаи чадиде шудааст.
|